dəyərli yazar və tənqidçi Cavanşir Yusiflinin 2008də yaz güney şeir həftəsində yazdığı yazısını yenidən təqdim edirəm:
Hümmət Şahbazinin şeirləri, yaxud “DİŞİMDƏ BOĞULAN HARAY”
Cavanşir YUSİFLİ
"Güney Azərbaycan ədəbiyyatı" həftəsi
Hümmət Şahbazini uzaqdan tanıyıram. Şeirlərini oxumuşam. Müxtəlif saytlarda (ilk dəfə Məsiağa Məhəmmədinin irfan.azeribloq.com bloqunda) və onun şəxsi bloqunda. Müşahidələrimə görə, Hümmət Güney Azərbaycan şeirində gedən proseslərin simvolik deyil, qabarıq bəlirtisidir, məlum səbəblərə görə Güney Azərbaycan poeziyasında müşahidələr aparıb dəqiq bir proqnoz qoymaq, aparılan təhlillərin sonucunda dəqiq ayrıntıları olan nəticəyə gəlmək mümkün deyildir. Zövqlərin müxtəlifliyi, baş alıb gedən proseslərin xarakteri, incələnməsi və ən əsası ədəbiyyatımızın bu qolunun zaman-zaman elmi araşdırmadan kənarda qalması... elə bir mənzərə yaradıb ki, bu prosesin içində ədəbiyyatımızın inkişafı üçün önəmli və ikinci dərəcəli hadisələri bir-birindən ayırmaq müşkülə çevrilmişdir. İndi Güney Azərbaycan problemi ilə çoxsaylı qurumlar məşğul olsa da (məncə, daha çox şüar şəklində), dünyanın müxtəlif yerlərinə səpələnmiş soydaşlarımızın son dərəcə maraqlı ədəbi nümunələri, bir qayda olaraq bizim ədəbi icmalların dairəsinə daxil olmur, onlardan daha çox fərqli, ayrıca bir hadisə kimi bəhs edilir. Halbuki, fikrimcə, bütün fərqli aspektlərinə və fərqli durumuna baxmayaraq, söhbət eyni bir prosesdən getməlidir və bu iki qolun vahid məcrada araşdırılması perspektiv üçün gözlədiyimizdən də maraqlı ola bilər. Adətən mahiyyətcə eyni olan hadisələr özlərini fərqli bəlirtiləri ilə sərgiləyir, eyni kökdən gələn bu qabarıq fərqlər diqqətli incələmə tələb edir.
Bu mənada Hümmətin indiyə kimi oxuduğum şeirləri və Azərbaycan ədəbiyyatının müxtəlif elmi problemlərinə yönəlik məqalələri (o həm də "Müasir Azərbaycan (Güney Azərbaycan nəzərdə tutulur – C.Y.) şeirinin tənqidi” adlı monoqrafiyanın müəllifidir) yaxşı mənada bildiyimiz, beynimizdə kök salmış təsəvvürlər baxımından xarakterik deyil və kultaz-ın oxucuları üçün maraq doğura bilər.
Şeirləri təqdim etməzdən öncə onların mənim üçün nəyə görə çox maraqlı görünməsini açıqlamaq istərdim. Bu şeirlərdə əvvəla, mənim həmişə axtardığım vahid plan var – bənzətmələr, məcazlar, epitetlər... bu vahid tikilinin adi elementləridir, hansısısa görünür, hansısısa görünmür, yəni onların sabit yerlərindən "durub, səfər etməsinə ”, özbaşına hərəkətlər edərək bədii mətnin içində xaos yaratmasına... ehtiyac duyulmur. Bəzən bütün bu hərəkətləri (dalğavarı hərəkətləri) biz özümüz yaradırıq, elə nöqtələrə toxunuruq ki, oradan şeir şəklini, formasını, mahiyyətini itirməyə üz qoyur. Yəni, forma ilə elə oyunlar qururuq ki, yazacağımız şeir sadəcə ürəyimizdə qalır, vərəqin üstündə isə tamam başqa hüceyrələr görünür, nə qədər özümüzü aldatsaq da onlar birləşmir, vahid orqanizm yaratmır və ən acınacaqlısı yaxşı, parlaq müqayisələrin mənbəyi, boğçası, heybəsi... kimi yerindəcə durur. Bədii filmlərimizdə də belədir, kino unudulur, içindəki ayrı-ayrı sözlər, cümlələr yaşayır – mətndən ayrı!
Hümmətin şeirləri bu gün ədəbi prosesdə mövcud olan bir çox qüsurları anlamaq baxımından da önəmlidir. Hümmət şeirlə nəyəsə tərif vermir, onun bədii boyalarla konturlarını aydınlaşdırmır, sözün, mətləbin bətninə nüfuz etməyə çalışır və tapdığını ürəyində min illərdi susan DİLİN içində gizlədir. Bu hal bizi şeiri dəfələrlə oxumağı tələb edir, ona görə yox ki, anlaşılmır, ona görə ki, bunu HÜMMƏT yazıb və onun daxilində dilimizin yalnız yuxumuza gələ bilən pıçıltıları var. Bu ona görə belədir ki, Hümmətin sözlərində mənanın, bədii məntiqin öyrəşmədiyimiz aspektləri mövcuddur. Diqqət yetirin, bu sözlərə baxış, yaxud, belə deyək, sözlərin içindən dünyaya baxış zəif nüans şəklində olsa da elə bil ki, ayrıdır, elə vəziyyətdədir ki, düşünməyə sövq edir, ancaq oxuya-oxuya deyil, oxuyub qurtardıqdan sonra! Bu cüzi fərq düşüncəndə təbəddülat oyadır, belə deyək, şeirdən – mətndən ayrılıb "çayın qıvrımını” təsəvvür etmək istəyirsən. Yeri gəlmişkən eyni prinsip Rəsul Rzanın "Ərk Qalası ” şeirində də izlənilir – kiçik bir məkanın içinə bütün dünyanın daşınması, balaca bir məkanda bütün dünyanın, ona aid edilən mənaların ələk-vələk edilməsi, birdən, qəfildən pəncərə açılır və hər şey çölə sovrulur – bu "qəza” nəticəsində dünyaya gələn hadisələr, ştrixlər, nüanslar özlərini tam fərqli formada göstərirlər.
Hər şey birdən başlayır və anidən min il qabaq dünyada gedən proseslərə qoşulur, nəyin qədim, nəyin indi baş verməsini heç kəs kəsdirə bilmir...
mədəniyyət yaradan bir xalq, susmayan dili, özünü, kimliyini, tarixini öyrənmək istəyən şairləri olan xalq isə dünya tarixindən heç vaxt silinmir, əbədiyaşarlıq qazanır...
بو وئبلاگ ادبی - نظری وئبلاگ دیر بو ساحه لرده بوتون یازی لاری قبول ائده رک یازارلارین اؤز آدلاریلا یایماغا حاضیردیر