الیفبا (اوشاق ناغیلی) یازان: آنار رضا   کؤچورن: سهند شهبازی (۱۳یاشلی)  Səhənd şəhbazi

 

 

الیفبا / یازان: آنار رضا – کؤچورن: سهند شهبازی (۱۳یاشلی)

 

 

الیفبا (اوشاق ناغیلی)
یازان: آنار رضا

کؤچورن: سهند شهبازی (۱۳یاشلی) Səhənd şəhbazi

 

من بالاجا ایدیم. هله مکتبه گئتمیردیم. نه یازا، نه ده اوخویا بیلیردیم. هئچ اؤز آدیمی دا اوخویا بیلمیردیم. چونکی حرفلری تانیمیردیم. آنجاق پاییزدا مکتبه گئده‌جه‌یم.
عمیم منه بیر نئچه قشنگ کیتاب گتیردی. دئدی کی، بیرینجی صینیفه گئدنده بو کیتابلاری اوخویاجاقسان. هله‌لیک شکیل‌لرینه باخ. من بیلمیردیم هانسی کیتابدان باشلاییم. بو واخت بیر سس ائشیتدیم.
–مندن باشلا، مندن باشلا.
تعجب لندیم. گؤره‌سن بو کیم‌دیر؟
–منم دانیشان، کیتابام. من الیفبا کیتابی‌یام. منی ورقله، هر صحیفه‌مده سنه تزه-تزه سؤزلر دئیه‌جه‌یم. من ان بؤیوک کیتابام. اگر اوشاقلار صحیفه‌لریمده‌کی ۳۲ حرفین هامیسینی اؤیرنسه بوتون آدلاری، بوتون سؤزلری، بوتون کیتابلاری اوخویا بیلرلر. منیم هر حرفیمدن، بیلیرسن نئچه سؤز باشلاییر. مثلاً، آ حرفی ایله باشلانان سؤزلری سایماقلا قورتارماز. اینانمیرسان، اؤزوندن سوروش.
–آ… – دئیه حرفی سؤزه باشلادی. – البته، من الیفبانین بیرینجی حرفی‌یم. اونا گؤره نئچه-نئچه گؤزل سؤزلر مندن باشلاییر! آتا، آنا، آداملار. آذربایجان. منیم چوخلو دوستوم وار. آذرلر، عادیل‌لر، عاریف‌لر، عاکیف‌لر، آفتلر، آلتایلار، آسلانلار. هر ایل پاییزدا من اونلارا چوخلو آلما، آرمود، آلچا آلیرام.
–باغیشلا، باغیشلا دئیه کیمسه آ-نین سؤزونو کسدی.
– بلی، باغیشلا. من ده ب حرفی‌یم. بلی – ب. دوغرودور. الیفبادا آ حرفی بیرینجی‌دیر. آنجاق ائله بیرینجی سؤزو ده منیمله باشلاییر.
بی-رین-جی. بلی… ائله، بلی سؤزو ده ب-نان باشلانیر. بئله‌دیر.
بونا گؤره ده من هئچ واخت “یوخ” دئمیرم، همیشه “بلی” دئییرم. بلی، من آ-نین باجی‌سییام. آ دئدی کی، آتا سؤزو اونونلا باشلانیر. منیمله ایسه آتانین آتاسی، یعنی بابا سؤزو باشلانیر. بلی، بابا. بیزیم دوغما شهریمیزین آدی باکی‌دیر.
باکی دا منیمله باشلانیر. منیم دوستلاریم بیر بالاجالاردیر، بیر ده بؤیوکلر: بدیر، بکیر، بشیر، بیکه، بیلقئیس…
آ دوستلارینا آلما، آرمود، آلچا آلیر. من ایسه اونلارا بوتون باغلاری باغیشلاییرام. بلی، بیز آ حرفی ایله باجیییق. آ. ب. کیمینسه سسی ائشیدیلدی:
–بس هئچ منی یاد ائتمیرسینیز؟… و.آ.ب و و یعنی من.
من ۵-جی-یم. ۵-جی-نی اونوتمایین. وطن سؤزو منیمله باشلانیر. “ب”نین بختی وار. منیم ده واختیم… من هامی اوچون واجیبم، وفالییام، وارلییام. بوتون واحیدلر، والیده‌لر، واقیفلر، وجیهه‌لر منیم وفالی دوستلاریم‌دیر.
–قویمارام، قویمارام منی اونوداسینیز. من ق-یام.
قورخورام، قئیدیمه قالمایاسینیز. قویون، من ده دئییم. من ده سیزین قارداشینیزام. قلمیم ده وار، قیلینجیم دا.
–دوستلار! دوستلار! من ده “د” حرفی‌یم. دوستلوق سؤزو منیمله باشلانیر. دئییرم دوست اولاق. دئییرم دالاشمایاق.
دئییرم دانیشماق اوچون سؤزو “س” حرفینه وئرک. آخی سئنتیابرا آز قالیب. درسلر باشلایاجاق. داها نه دئییم؟ هه اونو دئییم کی، درسلر مندن باشلانیر. درسلر سؤزونو دئییرم. دوستلوق اولسا، درسلرینیزی یاخشی اوخویارسینیز. دفترلرینیزی سلیقه‌لی ساخلایین.
–اوندا همیشه بئش آلارسینیز – دئیه ب د-نین سؤزونو کسدی.
دئدی:
–سؤزو س حرفینه وئرک. بوگون-صاباح سئنتیابرین بیری‌دیر. سؤز سنین‌دیر، آی س.
س دئدی:
–سالام. سالام سئویملی اوشاقلار. سئنتیابرین بیرینده سحر ساعات سککیزده مکتبلر سیزی صبیرسیزلیکله گؤزله‌یه‌جکلر.
من الیفبا کیتابی ایله بئله تانیش اولدوم. عزیز اوشاقلار، بو کیتابی ورقله‌سه‌نیز، او سیزه ده چوخلو ماراقلی ناغیللار، حکایه‌لر دانیشار، شعر اوخویار.

ایول، ۱۹۶۷

ادامه نوشته

ترجمه شعر ترکی || #سيدحيدر بيات

 

ترجمه شعر ترکی || سيدحيدر بيات


مي‌دانم
قدت نمي‌رسد
براي به آغوش گرفتنم
چوبه‌هاي دار اين سرزمين بلند است.

اينگونه كه دارها را بلند مي‌سازند
مي‌دانم
در آخرين ديدارمان
قدت نمي‌رسد
براي به آغوش گرفتنم

###


#اصل_شعر


Bu ölkə

Boynumu qucaqlamağa
Bilirəm
Boyun çatmaz
Bu ölkənin dar ağacları ucadır *
Beləki darları uca qururlar
Son görüşdə
Boynumu qucaqlamağa
Bilirəm
Boyun çatmaz

 


منبع:
#روشنایی_در_بیات_ترک
ترجمه از ترکی: #همت_شهبازي

#شعر_آذربایجان #تورکجه_شعر
#آنتولوژی #انتشارات_فرهنگ_عامه
#شعر #ترجمه

https://telegram.me/dusharge

#şeir #şiir #türkce_şiir #azərbaycan_şeiri #tərcümə #çeviri

 

بولود قاراچؤرلو سهندین شعرینده «باشقا بیریسی‌نین وارلیغینی درک ائتمک» یا دا «دویغوسال ائپیک‌‌لیک»  ی

 

بولود قاراچؤرلو سهندین شعرینده

«باشقا بیریسی‌نین وارلیغینی درک ائتمک» یا دا «دویغوسال ائپیک‌‌لیک»

یازان: همت شهبازی

چئویرن: رامین جبارلی

 

سهندین طرفيندن بشریتین آجینا‌جاقلی میفی و اونا حاکيم قانون‌لاری چاغداش فورمادا اورتایا قویولوشو بیر نوع اونتولوگیا‌دیر [هستي‌شناختي] کی، چاغداش توپلومسال جیلوه‌لر، چاغداش ائپوسا چئوریلمیش‌دیر و صنايعلی دونیا، چاغداش میف‌لرین تانریسی سانیلمیش‌دیر. اؤز اکتشافاتلارینا اؤیونن و بشر حاقلاریندان دم ووران دونیا. آمما سهندین باخیشیندا انسان شخصیتینی و حاقلارینی آیاق آلتینا آتماق بو میفیک دونیانین ان ساده قانونودور. بو حاقدا «سهند تپه گؤز پوئماسیندا گونده‌لیک سیاسی مسئله‌لره توخانیب و آمئریکا‌لی مصلحتچی‌لری کی، گویا یئنی مدنیت و بشر حاقلارینین ایراندا تبلیغچی‌لری‌دیرلر «تپه‌گؤز»ه بنزتمیش‌دیر».1 بیر گؤزله دونیایا باخان و انسان وارلیغینی اودان تپه‌گؤز. او، صنعتکارلیقلا بو اکتشافلارینی میفیک سیناقلارا کئچمک اوچون تکجه قایناق بیلن دونیانین تراژیک سوژئتینی تصویره گتیرمیش‌دیر. بو سوژئت اؤزلرینی «دلی دومرول» کیمی اؤلومسوز سانان انسانلارین ياشامینا خبردارلیق و باشلانغیج‌دیر. چاغداش ائپوس اؤزونه اؤیونور، آمما او، بو ائپوسون کولمیناسیا نؤقطه‌سینی[نقطه اوج] فاجعه‌لی گؤرور. ائله همن فاجعه‌لی ائپوس، اونو بیر چیخیش یولو آختارماغا مجبور ائتمیش و نتیجه‌ده بو فاجعه‌لی‌ بشری قانون اوچون بوتون انسان‌سئور قانونلارین گئنیش‌لیيی قدر بیر قئید الده ائده بیلیر و بو محمد مختاری دئمیشکن «باشقاسی‌‌نین بیریسینین وارلیغینی درک ائتمك»دیر.
بو قونویا کئچید اوچون، «ارمغان 2» شعریندن بیر نئچه بند بورادا گتیریلیر. بو شعر شهریارا خیطاب نظمه چکیلمیش بیر مکتوبدور. بو همن اثردیر کی، شهریاری «سهندیه» کیمی اثر یاراتماغا سؤوق ائدیر. «ارمغان 2» سهندین انسان‌سئور و فلسفی مکتبینی درک ائتمک اوچون بیر بیلدیریش‌دیر. بو شعر شاعيرین انسانی مسئله‌لر حاقدا دوشونجه‌سی‌نین یؤنونو گؤستریر و منجه 70.جی ایللرین شاعيرلری اوچون شعر ایچریک‌لرینی اولوسال ائموسیونال چرچیوه‌لردن چیخاران انسانی یؤن وئرمه‌لرینده بیر اؤرنک اولموشدور. بو مقامی خاطیرلاتما‌لییام کی، سهندین باشقا بیریسی‌نین وارلیغینی درک ائتمک اوچون تکلیفی، اؤزونون، مدنیت و کیملیيی‌نین درکی‌دیر، بو اوزون شعردن نئچه بندی بورادا گتیریلیر.

 

ادامه نوشته

دیلین یئتکین‌لییی (الف نورانلی‌ و حکایه‌لری...)    یازان : همت شهبازی

 

دیلین یئتکین‌لییی

(الف نورانلی‌ و حکایه‌لری...)

 

یازان : همت شهبازی

 

الف نورانلی‌نین «قیزیل_آتیم» (۱۳۹۲) حکایه‌لرینده دیلیمیزین ساده‌لیینی، شیرین‌لیینی، درین‌لیینی، آخارلیغینی، یئتکین‌لیینی، اختصاص‌لیغینی و ایضاح ائدیجی‌لیینی مکمل بیر بیچیمده گؤرمک اولور. بو اؤزللیک‌لری ائله‌ بئله‌سینه سیرالامادیم. بوتون بو اؤزللیک‌لری عکس ائدن بو توپلونون یالنیز «قیزیل آتیم» حکایه‌سینی اوخوماق کیفایت ائدر.

 

عمومیتله الف نورانلی‌نین حکایه فضالاری کند محیطینده اولای‌لاشیر. «قیزیل آتیم» حکایه‌سینده «آت‌چیلیق» فضاسینی قابارتماق، اونون اطرافیندا #غیرصنعی بیچیمده ایفاده‌لشن کلمه‌ و آنلاییشلار هر بیر اوخوجونو شاشیردیر. اثر بلکه ده #شَهرلشه پروسئسینه قوشولان بو گونکو انسانین ذوقونو اوخشامادی. اونا گؤره کی اورادا آت‌چیلیق‌دا ایشله‌نن ایفاده‌لر بو گونکو انسانا تانیش گلمه‌دی. اونا گؤره کی بو گون کندلرده «آت»ین استفاده بازاسی آرادان گؤتوروله‌رک یئرینی باشقا وسیله‌لر او جومله‌دن تراختور و ماشین عوض ائتمیشدی. اؤرنک اوچون کئچمیشده آت‌لا یئر اَکیردیلر، خارمان دؤیوردولر، یوک داشییردیلار و...

بو گون بونلاری باشقا وسایط‌لرله ائدیرلر. بونا گؤره کی حکایه‌ده ایشله‌نن بو ایفاده‌لری حتتا کندلرده یاشایان نئجه‌دئیرلر «تزه عمله گلن»لر ده باشا دوشمه‌یه جکدیر. حکایه‌ده گلن بو کیمی ایفاده‌لرین بعضی‌لرینه اشاره ائدیرم:

وریان، یوگن، نوخدا، خامیت، مایدان، قولان، قامچی، دایچا، بوخؤو، چیدا، قَشوو، چول (چول)، اوغان، اوزَنگی، خَشه، وئدره، سییه‌زی و...

بونلار اون صحیفه‌لیک حکایه‌ده قصدن یوخ، حکایه و نثر آخاری، یئرلی یئرینده ایشله‌نن و بو گون بیزیم بیر چوخلاریمیزا تانیش اولمایان، آنجاق یازیچی‌نین یازدیغی زاماندا بول بول استفاده اولونان سؤزلر و ایفاده‌لردیر. ماراقلی‌ بودور کی، یازیچی بو فضایا یئنی چالارلار قاتاراق، هئچ ده بیزی کند فضاسیندا ساخلامیر. اؤرنک‌لر:

«گونش پول تکین ساجا چئوریلیب گلیب دیک قونموشدو آلنینا، شیرپاناقلی گؤزلرینی قوجاقلایان ایرینلر، پؤهره وئرن میلچک‌لره گَل‌گَل دئییردی... » (ص ۸۴).

« آلت‌دوداغی اختیارسیز بوراخیلیب ساللاندی، اوزون ساری دیش‌لری گؤروندو. آغزیندان آخان شیره‌جه سو دوداغیندان سوزولوب قیریلمادان یئره چاتیردی. گؤرکملی، یئلکنه اوخشار بوینو ایلدیریم وورموش پالید تک ییخیلیب قینیندان آسیلمیشدی. قیچ‌لاری جانا گلدی. ایلک دفعه ساغ قیچی دؤزومدن دوشوب بوکولدو. شوملایان دیوار کیمی اؤزونو بوراخیب یئره سَره‌لندی. خامیت دایاندی خیرخیراسینا، ناراکی قویروغونو دا قاهاریب شاققیلتییلا ائندیردی...» (ص۶-۸۵).

سوندا آرتیریم کی بیر زامانلار انقلابین اول‌لرینده « #ادبی_یارپاقلار» و « #گونش» آدلی درگیده «الف نورانلی»نین حکایه‌لرینی اوخوموشدوم. اوره‌ییمدن کئچیردی کی اونون حکایه‌لرینی #توپلاییب چاپ ائتدیرم. بونو #سعید_موغانلی‌یا دئدیم. سعید، بیرخوش خبرله منی فیکریمدن داشیندیردی. او دئدی کی: اونون حکایه‌لرینی « #رضا_کاظمی» جنابلاری حاضیرلاییب چاپ ائتدیرمک فیکرینده‌دیر. خیالیم راحات اولدو. اونا گؤره کی ایش، ایش بیلن آدامین الینه دوشموشدو. سئویندیریجی حال بو ایدی کی اونا بو ایشده، داها باجاریقلی یازار یعنی #صالح_عطایی جنابلاری دا یاردیمچی اولموشدو. بو گون نثریمیزین ایلکین یازارلاریندان اولان «الف نورانلی»نین حکایه‌لرینی اوره‌ک سئوینجی ایله « #قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر» باشلیقلی کیتابدا اوخوماق اولار.

 

قایناق: نورانلی، الف (۱۳۹۲)، قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر، ساوالان ایگیدلری نشریاتی

 

 

ادامه نوشته

حکایه‌جیک‌لر فرید ائدگو(1)    آذربایجان تورکجه‌سینه اویغونلاشدیران: همت شهبازی

 

 

 
حکایه‌جیک‌لر
فرید ائدگو(1)

 آذربایجان تورکجه‌سینه اویغونلاشدیران: همت شهبازی

 

قصاص
(1)

 

کندين ان اَركؤيون قيزي ايدي،

اونو كندين ان آخماق گنجينه وئرديلر.

هئچ اوشاقلاري اولمادي

داها دوغروسو سايسيز اوشاقلاريندان هئچ بيري او آخماق گنجدن دئييلدي.

 

 باليقچي
(2)

 

 قاييق ساحيلدن آيريلديقدان سونرا

  تورلار آتيلديقدان سونرا

  قاييق ساحيله دؤندوکدن سونرا

  گؤزله‌يک باخاق، دئديکدن سونرا

  و توردان، ايستاوريت‌*لر ، ايزماريت‌*لر، ايسکورپيت*‌لرله

  بيرليکده گنج بير قادين جسدي چيخديقدان سونرا

  بو قدر چوخ، دئييب قادي‌نين جسديني يئنيدن دنيزه آتدي.

     •هر اوچو ده باليق نوعو

 

 یوخو
(3)

 

  مني اؤلدورمه‌يه آند ايچميش.

  من ده اونو اؤلدورمه‌مه‌يه آند ايچميشيم.

  دوئل سيلاحيني منيم سئچمه‌ييم لازيم اولورموش.

  گؤزلريم ياخشي گؤرمه‌دييي اوچون من ده توتوب تاپانچاني سئچميشيم. ايشه باخين کي اؤلن يئنه او اولور.

 آمما کيمين گولـله‌سييله، بونو نه من خاطيرلاييرام نه ده دوئل شاهيدلري.

  اويانميشام.

 

   عدليه
(4)

 

 ساغ قاپيدان گيريب سول قاپيدان چيخيرسينيز.

 ايکيسي آراسيندا بير نئچه دقيقه آياق‌اوستده دايانيب بيزي دينله‌ييرسينيز. چيخديغينيزدا سانيرسينيز کي اؤلکه‌نين عدالت قونوسوندا بير بيلگي الده ائتدينيز. حال‌بوکي هئچ بير بيلگي الده ائتمه‌دينيز.

بير گون بو سالوندا، سوچلو يا دا شاهيد اولاراق اولدوغونوزو گؤره‌جک و آنلاياجاقسينيز کي بو اؤلکه‌ده عدالت يوخدور. بيزلر، ايندي او اولمايان عدالتي اويغونلاشديرانلاريق. سيزلرسه دوشوندويونوز اؤلچوده سوچلو.

———–

 

(1): فرید ائدگو 1936ینجی ایل استانبولدا دونیایا گلمیش و بیر چوخ  حکایه‌، شعر و رومان‌‌لارین موللیفی‌دیر. بوکسک لیسانسینی استانبولدا آلمیش، داها سونرا پاریسه گئده‌رک، تحصیل حیاتینی اورادا داوام ائتمیشدیر. داها سونرا تورکیه‌یه دؤنه‌رک، آدا نشرلرینی قورموش و 1976‌دان 1990ینجی ایله قده‌ر بیر چوخ یئرلی و خارجی یازارین و شاعرین اثرلرینی یایمیشدیر.

ادامه نوشته

حیدربابانین دراماتیک یؤن‌لری   همت شهبازی

 

 

حیدربابانین دراماتیک یؤن‌لری


همت شهبازی

 

تخمینن اون ایل بوندان قاباق، «نقد شعر معاصر آذربایجان» کیتابیمین یاییملانماسیندان بیر آی سونرا، بیر خانیم زنگ آچیب تهراندا تئاتر اؤیرنجیسی اولدوغونو دئیندن سونرا، اؤیرنجی‌لیک تئزی اوستاد شهریارین حیدربابایا سالام اثری‌نین «دراماتیک» یؤن‌لری حاققیندا اولدوغونو سؤیله‌دی. دئدیینه گؤره (دوغرو دا دئییردی) اثر حاققیندا دوشوندویو قونو یئنی بیر قونو ایدی و هم ده او زامانا قدر و هم اوندان سونرا ایندییه‌دک ظنیمجه بو حاقدا هئچ دوشونولمه‌ییب‌دیر. هر حالدا منیم کیتابیمدا دا بو حاقدا بیر جومله‌ ده تاپا بیلمه‌دیینی سؤیله‌یه‌رک مندن یاردیم ایسته‌دی. طبیعی کی من ده موضوع حاقدا بیر قایناغین اولدوغونو دئیه بیلمه‌دیکدن سونرا موضوع حاقدا و حیدربابادا قونو ایله باغلی دانیشدیق. او خانیمدان و اونون ایشینین هارایا یئتیشمه‌سیندن ایندییه‌دک خبریم یوخدور. آنجاق ایشینده محکم دایاندیغی بللی ایدی. حتتا بوندان اؤترو –دئدیینه گؤره- خشگیناب کندینه ده گئتمیشدی. اؤزو فارسجا دانیشیردی. آتاسی تورک اولدوغونو و تورکجه‌نی آزاجیق بیلدیینی دئییردی. طبیعی کی ماراقلی بیر ایش ایدی. قونونون یئنی اولدوغو منی ده دوشوندوردو. بو یازینین ایلهام قایناغی بوردان یاراندی.
دراماتیک ادبیاتین یارانما تاریخی، تحکیه ادبیاتیندان چوخ چوخ اوزاقلارا گئدیر. بو ژانرین هله ایلک جیددی قورامچیلاری (نظریه‌پرداز) یونان ادبیاتیندا ارسطویا قاییدیر. اونون درامادان دانیشماسی اونو گؤستریرکی اونون زامانیندا، درامانین وارلیغی بیر فئنومئن (پدیده) کیمی تثبیت‌لشمیش و ژانرین ایسته‌نیلن قدر یازیچی و فاناتلاری وار ایمیش. بو ژانر، اثردن اثره، یازاردان یازارا فرقلی یؤن‌لرده استفاده اولونسادا، اساس اؤزللیکلرله همیشه دیققت مرکزینده اولوبدور. یعنی صحنه دوزه‌لیشیندن و اونون توصیفیندن توتموش کاراکتئرلرین گئییم و ظاهیری گؤرونوش‌لرینه قدر استفاده اولونان ایلکه‌لر (پیرینسیپ‌لر) همیشه گؤزدن قاچیریلماز بیر فاکتورلار اولموشدور. ماراقلی‌دیرکی بو ژانرین گلیشمه‌سی ده شعرله باغلی‌دیر. مدرن دؤنم ادبیاتیندا، پوئما ژانری یاراندیقدان سونرا، درام ژانریندا اولان شعرسل‌لیک، اؤز یئرینی تحکیه‌چیلیکله دَییشدی. بونا گؤره دئمک اولارکی تحکیه ادبیاتی درام ژانری‌نین مدرن‌لشمیش بیر ژانری کیمی باغیمسیز (مستقل) بیر ژانرا چئوریله‌رک حکایه، رومان، پیئس و باشقا نثر ژانرلارینا بؤلوندو. پوئما ایسه، سوژئتلیک خطینی ایتیره‌رک داها چوخ تیپیک و شعرسل ایمگه‌لره (ایماژ) اوز گؤستردی.
«حیدربابایا سالام» اثری بو سوژئتلیک خطینی ایتیرن تیپیک درامانین تمثیلچیسی اولور. چونکو تحکیه‌چیلیک اوندا یوخدور. یاتیمینا (افقی) بیر جیزیقدا درامانین: صحنه آراییشینی، طبیعت دئکوراسیونونو، و شاقولی بیر جیزیقدا ایسه، تیپیک کاراکتئر و صورت‌لری و اونلارین چئوره‌سینده یارانان گله‌نکسل(سنتی) بیر توپلوم، عایله‌وی و گله‌نکسل ایلیشکی و دَب‌لرین و بونلاری ایفاده ائدن دیل و دئییم قورولوشونون بروزه چیخماسی‌نین شاهیدی اولوروق.
خاطیرلاماسینا هئچ بیر گرک اولمایاراق دئمه‌لییک‌ کی اوستاد شهریار، اثری یازدیقدا دراماتیک بیر اثر یاراتماق دوشونجه‌سینده اولماییبدیر. آنجاق مطالعه و تجروبه نتیجه‌سینده شاعیرین آلت بیلینجینده (ناخودٱگاه) یئرله‌شن بو ژانرین اؤزللیک‌لرینی نئچه ساحه‌ده سیرالاییب آراشدیرماق اولار:

۱) صحنه‌لشمه دئکوراسییاسی
۲) تیپیک کاراکتئر و صورت‌لر

 هر بیر دراماتیک اثری حاضیرلاماق اوچون، اؤنجه‌دن اونون دئکورو حاقدا بیر اؤن‌کانتئکست (پیش‌زمینه، پیش‌متن) یارادیلیر. بو دئکورا اؤزونو متنه یاپیشدیریر و متن‌له اویغونلوغو قورونور. بعضن اؤن‌کانتئکست ایشیق و قارانلیق بیر تابلودا یارانیر. بعضن تام آچیق-آیدین، طبیعت تصویرلری یا دا اشیالارین دوزومو ایله پلانلاشیر. حیدربابایا سالام اثرینه باخدیقدا بعضن هر بیر بندینده هم دئکوراسییا هم ده متنین یئتکین‌لیینی گؤروروک. یعنی هم اؤن‌کانتئکست وار هم متن. بو مسئله حیدربابادا ایکی یؤنده اؤزونو گؤستریر: بیرینجی اؤن‌کانتئکست عمومیتله یاتیمینا (همنشینی، افقی) اوخدا (محور) و پارالئل (موازی) بیر جیزیقدا؛ ایکینجیسی ایسه، شاقولی (عمودی، جانشینی) اوخدا. بیرینجی عمومیتله هر نه‌یی اولدوغو کیمی گؤستریر. ایکینجیسی، بیرینجییه دایاناراق سون آنلاییشی قاپساییر. ائله اثرین بیرینجی بندینه باخسانیز بونو گؤره‌رسینیز:
حیدربابا ایلدیریم‌لار شاخاندا
سئل‌لر، سولار شاققیلداییب آخاندا
قیزلار اونا صف باغلاییب باخاندا
سلام اولسون شوکتیزه، ائلیزه
منیم ده بیر آدیم گلسین دیلیزه   (حیدربابایه سلام، بند ۱)
بندین ایلک اوچ مصراعینی، صحنه دئکوراسی کیمی تصوور ائتسه‌نیز سون ایکی مصراع کاراکتئرین صحنه‌یه داخیل اولوب و تاماشاچی ایله ایلگی قورماسی کیمی یوزولور. ایلک اوچ مصراع سانکی صحنه‌ده یئرلشدیریلمیش بیر تابلودور. بو تابلودا، ایلدیریملارین شاخماسی، سئل-سولارین آخماسی و تابلونون بیر بؤلومونده ده قیزلارین اونا صف باغلاییب باخماسینی گؤرورسونوز. پرده‌نی آچدیقدا، تاماشاچی صحنه‌ده یوخاریداکی تابلویو گؤرور و پرده آرخاسیندان کاراکتئرین صحنه و متنه داخیل اولماسینی گؤزله‌ییر. سون ایکی مصراعدا، کاراکتئر صحنه‌یه داخیل اولور و اؤز اویونونو اویناییر. کاراکتئر آکسیونا (عمل) داخیل اولور. دیالوقا کئچیر.
حیدربابانین ایکینجی بندینده ده عینی صحنه‌نین شاهیدی اولوروق: صحنه‌ده تابلو گؤرونور. تابلودا ککلیک‌لرین اوچوشو، دووشانلارین کول دیبیندن قاچماسی و داغین اته‌یینده باغچالارین چیچکلنمه‌سی گؤرونور. بو صحنه‌نین دئکوراسییاسی، اؤن‌کانتئکست‌دیر. اونو متنه یاپیشدیرماق اوچون سون ایکی مصراع اؤز رولونو اویناییر.
یوخاریدا آچیقلادیغیمیز قونونو آشاغیداکی تابلو ایله گؤسترمک اولار:

heyderbaba-dramatik-A4

 

ادامه نوشته