بیزده نظریه پروبلئمی

همت شهبازی

 

بعضن بو سوال داها چوخ گوندمده اولور: نییه بیزده اؤزللیکله #ادبیاتدا اؤزوموزه عاید اولان و دوغما بیر نظریه‌نین شاهیدی دئییلیک؟ اساسن استناد ائله دییمیز نظریه‌لرین هامیسی‌نین کؤکو غربده دیر؟ باشقا سؤزله بیز بو نظریه‌لری #مونتاژ ائدیریک؟

بو سؤز چوخ دا یانلیش دئییل. آنجاق بونون اساس عامیلی، بیزده اولان دوشونجه‌نین آردی-آردینا بیر بیرینی ایزله ییب گلیشمه مه‌سینده‌دیر. نظریه منجه بیردن بیره تؤره‌میر. اونون کؤکو اؤزوندن قاباقکی دوشونجه‌ده‌دیر. داها دوغروسو، یئنی یارانان نظریه، اؤزوندن قاباقکی نظریه‌نی دوشونوب دارتیشدیقدا اؤزونو گؤستریر. بونو دئمکدن مقصدیم بودور کی دوشونجه #سؤیلَم‌لرینی (گفتمان)، دیالوگا چکدیکده، ایچه ریسیندن باشقا بیر دوشونجه ایشله‌یی چیخماغا باشلاییر. غربده اولان نظریه‌لر، بیر بیرینی دارتیشدیقدان سونرا یارانیر. بو نظریه‌لر، اؤزلری اؤزلویونده ایلک باشلانغیجدا مستقل بیر نظریه کیمی یارانمیر. مثلن « #قورولوشچولوق» (ساختارگرایی) آخیمی‌نین فورمال نظریه‌سی داها چوخ روس #فورمالیست‌لریندن، مضمون استقامتی ایسه، مارکسیزمین توپلومسال گؤروشوندن داها چوخ سو ایچیر. عینی حالدا باشقا آخیملاردا دا اؤزه‌یینی تاپماق اولار. بو گؤروشلر دارتیشیلدیقدا، مثلن «قورولوشچولوق» باشلیقلی بیر نظریه اؤز وارلیغینی یئنی چالارلارلا گؤستره بیلر. عینی حالدا «قورولوشچولوق» آخیمی اوزرینده تؤره نن دارتیشمالار مثلن #پست_قورولوشچو بیر نظریه‌نین یارانماسینا سبب اولور.
بیزده آزاجیق اولان دوشونجه، باشقا دوشونجه‌لرله ایلگیده اولمایاراق اؤزونو گؤستریر. بونلار سانکی بیر بیریندن خبرسیز کیمی یارانیرلار. بیر بیری‌نین دوشونجه‌سینه اؤنم وئرمه مک مستقل بیر نظریه‌نین یارانماسینا سبب اولا بیلمز. دوشونجه، دوشونجه‌نی ایزله‌دیکده دینامیک‌لشه‌رک ثبوتا یئتیره بیلر.
غرب دوشونجه‌سیندن اؤرنک گؤسترمک ایستیرم. بو گون ده گوندمده اولان فورم و مضمون دارتیشماسی‌نین #مدرن دارتیشما اؤزه‌یینی بیز آیدینلانما فلسفه‌سینده ایکی فیلوسوفون دوشونجه قایناغیندا گؤرورورک: #هگل و #کانت. هگل بدیعی ادبیاتدا، مضمونون فورمایا اوستونلویونو گؤستره‌رک حتتا فورمانی دا مضمون مفکوره‌سی ایچینده اولدوغونو دئییر (باخ فلسفه نظریه مدرن ص24) کانت ایسه، بدیعی ادبیاتدا ائستئتیکایا اوستونلوک وئریر. کانت، صنعتده فورما چوخ اهمیت وئریر.هگل ایسه مضمونا. کانت، صنعتین مضمون سیز دا، لذت وئره‌جه‌یینه و چکیجی اولاجاغینا اینانیر. هگل ایسه اونو فورمو نظره آلمادان بیلیر. بو ایکی فلسفه جیغیری، سونرالار دا دوشونرلر آراسیندا ایکیلی چات یاراتدی. هگلین مضمونچو دوشونجه‌سینی، ایلک دفعه اولاراق #رومانتیزمین آشیری دویغوساللیغی‌ سیندیراراق، صنعتی داها چوخ فورمال یؤنده لذت وئره‌جه‌یینی منیمسه دیلر. آنجاق بو استقامتده، دویغونو داها چوخ سوبیئکتیولشدیردیکلری اوچون، بدیعی صنعتین آیاغینی گؤیده آسلاق ساخلایاراق یئردن اوزورلر. بونا گؤره ده بدیعی صنعت سماوی‌لشه‌رک هم #اونتولوژیک (اولوهیت) اولور، میستیک لشیر هم ده کانکرئت لیینی الدن وئریر.بو دارتیشما عنعنه‌سی بو فیلوسوفلاردان سونرا حتتا بو گونه قدر مختلیف دوشونجه آخیملاری‌نین ایچ ایچه کئچمه‌سی ایله چئشیدلی چالارلارلا اؤزونو گؤستریر. هله لاپ بو آخیملارین ایکی قولوندا یازیب یارادان طرفدارلاری‌نین آدینی چکسک بؤیوک بیر سیاهینی گؤره‌جه‌ییک: هگل چی لر: #مارکس (و عمومیتله #گنج_هگل_چی‌لر یعنی مارکس، فویئر باخ، تئودور فیشئردن توتموش چاغداش مضمونچو فیلوسوفلارا قدر یعنی: #جورج_لوکاچ، ل.گلدمن، ت.آدورنو، ل.آلتوسئر، پیئر ماشئری و...). کانت چی لار ایسه: رومانتیزم آخیمیندا چالیشان اکثر یازار و شاعیرلر و دوشونجه صاحیب‌لری (او جومله‌دن آلمان رومانتیک‌لری)، #صنعت، صنعت اوچون طرفدارلاریندان توتموش نیچه‌یه قدر و نیچه‌نین دوشونجه‌سیندن قایناقلانان یازار و فیلوسوفلار او جومله دن: #هایدگئر و چاغداش فرانسا فلسفه آخیملارینا قدر بیر ده روس فورمالیست‌لرینی، کانت چی دوشونجه‌نین داوامی کیمی حساب ائتمک اولار.
بوتون بو دوشونجه آداملاری، فورم و مضمون موتیولری اطرافیندا بیر بیریندن دانیشاراق اؤزلری اوچون بیر دوشونجه و نظریه جریانلاری یاراتماغا امکان تاپمیشلار. بونلاری نظره آلاراق دئمک اولار کی مثلن روس فورمالیست‌لری بیردن بیره، اؤزونه آرخالاناراق نظریه‌سینی یاراتماییبدیر. بو دوشونجه‌نین قایناغی اؤزوندن اؤنجه کی دارتیشمالاردان قایناقلاناراق وارلیق تاپمیشدیر و باشقا نظریه‌لر ده بونا تای. سون زامانلاردا، غرب نظریه‌سی‌نین ماراقلی جهت‌لریندن بیری (منجه بو دا ائله نظریه‌نین اوره تیمینه سبب اولور) نظریه صاحیب‌لری، اؤز نظریه‌لرینی تنقید ائله مکدیر. بونلار اؤزلری‌نین اورتدییی نظریه‌دن یئنی نظریه‌نین وار اولماسینا استارت وورورلار.

#یازی نین بیر پارچاسی گتیریلدی بورادا.

https://telegram.me/dusharge