دیلیمیز، شعریمیز / همت شهبازی
دیلیمیز، شعریمیز / همت شهبازی
آنا دیلیمیزده یازیلان شعرلر ایستر ایسته‌مز بو دیلین اؤزل‌لیکلرینی منیمسه‌یه‌رک یاشادیر. کئچمیشده ادبیاتیمیز، چوخ فاخر و دوغما اولمایان بیر دیلین اؤزل‌لیکلرینی داشییردی. بو دیلین دیریلیینی، یوموشاق یاشامینی یالنیز بیز شیفاهی دیلیمیزده گؤروردوک. یازیقلار اولسون کی شیفاهی دیلله ادبی دیلیمیزین پارالئل و قوشا ایلگیسینی اؤزللیکله کلاسیک ادبیاتیمیزدا چوخ آز مقاملاردا شاهید اولوروق.
بو گون دانیشیق دیلیمیزده کی سؤزجوکلر نسنه‌لشمه‌یه (شی‌زدگی، شی‌وارگی) طرف گئدیر. نسنه‌لر ایسه فارس- عرب سؤزجوکلریندن علاوه باشقا دیل‌لردن گلن سؤزجوکلری ده چئوره‌ییر. بو هم گونئیه هم ده قوزئیه عاییددیر. صنايعلشمه‌نين گوندن‌گونه گليشمه‌سي و يئني نسنه و مئتال‌لارين ياراديلماسي ديلده ده اؤز ائتكيسيني بوراخير. ديل ايستر-ايسته‌مز اؤزونون چاغداشليغيني يانسيتماسي اوچون بو نسنه‌لردن يارارلانماق مجبوريتينده قالير. اينديليكده بو ديلدن ادبياتدا نئجه يارارلانماق اولار؟ ادبيات دئينده بورادا ديلين باشقا گؤره‌وي (وظيفه) گؤز اؤنونه گلير. بونو گله‌نكسل بؤلمه‌يه داياناراق "ادبي ديل" آدلانديريريق هله‌ليك. آنجاق يئني دونيادا، ادبي ديلله دانيشيق ديلينين اوخشارليغي ديلين ايكي يؤنه بؤلونمه‌سيندن بيزي اوزاقلاشديرير. چونكو دانيشيقدا استفاده اولونان نسنه‌لشميش ديلدن ادبيات دا ائله يارارلانير. اسكي چاغدا سؤزجوكلر جيلالاناراق اونلارين آراسيندا آيري‌سئچكي‌ليك وار ايدي. ادبيات اؤزو اوچون ديل سئچير و بعضي سؤزجوك و آنلاييشلاري ايشلتمه‌يه قاداغالار قويور. آنجاق يئني دؤورده، حتتا اسكي سؤزجوكلرين گله‌نكسل آنلاييش و دئييم يؤنته‌ميني ده دَييشديرير.
شعرين نسنه‌لشمه‌سي‌نين قارشيسيني آلان اساس عاميللردن، سؤزجوکلرين يئني‌لييني قبول ائدرکن اونون ياشام دايره‌سيني گئنيشلنديرمکدير. بئله کي، اگر نسنه‌لر عيني ايله اؤزونو گؤستريرسه اوندا، شعرسل‌ليک آرادان گئده‌جکدير. بونا گؤره اونون نسنه حياتينا يالنيز تصویر و استعاره ايله سون قويماق اولار. بئله اولان حالدا، سؤزجويون گونده‌ليکده داشيديغي گئرچک آنلام، استعاره‌لرين، مجازي حياتيندا ياشانماغا و گئنيشلنمه‌يه باشلايير. بو دا شعر ديليني، نسنه ديليندن اوزاقلاشديرير. نسنه ديلينين يئني سسي، يئني قورولوشو واردير. آنجاق بونلاري، يئني اولاراق هئچ بير دَييشيکليک و بديعي‌ليک وئرمه‌دن ايشلتمه‌سي، شعر ديلينين آشاغي سوييه‌يه دوشمه‌سينه گتيريب چيخاراجاقدير.
شعرين ديلي، نسنه‌لر، قاوراملاردا هم تضاد يارادير هم ده اونلاري بيرلشديرير. داها دوغروسو هايدگئر دئميشكن: «شعر "اويون" مكاني‌دير. اويون هرنه‌يي اؤزونون اولدوغو يئرده اولماسي آنلاميندادير. شعر دونيا ايله بوتون نسنه‌لر آراسيندا اولان چاتلاري آرادان قالديرير... (ساختار تاويل متن ص 557 )
طبیعی‌دیر آیدینلارین اؤنملی وظیفه‌سیندن بیری ده دیل سوروملولوغودور. بو دورومو گؤروب سئز‌ن آیدینیمیز او جومله‌دن شاعیرلریمیز بیر چیخیش یولو تاپمالی‌دیر و بعضن ده بونو دا ائدیر. آنجاق اساس پروبلئم و ان وئریملی ایش، یوخاریدا دئدییم ادبی دیلله دانیشیق دیلین یاخینلاشما مسئله‌سییله یاناشی قراماتیک دوغمالیق یاراتماق مسئله‌سی‌دیر.
دانیشیق دیلیمیزی اؤزگه‌لشدیر‌ن سؤزجوکلرین نسنه‌لشمه‌سی و گئرامئرجه باشقا دیلین گئرامئر اؤزل‌لیکلرینی قبول ائتمه‌سی‌دیر. البتده گئرامئر اؤزگه‌لشمه‌سی آرتیق بیر سیرا شعرلریمیزه ده کؤچورولموشدور. بو حاقدا "نقد شعر معاصر آذربایجان" کیتابیمین "بیان قرینه‌ساز" بؤلومونده یازمیشام. بو گونکو دورومدا ایسه، شعریمیزین دیلی پارادوکسلو بیر آشاغی-یوخاری سوییه ایله بالانسدادیر. اؤیونوله‌سی دورومدا یاشاندیغی حاللاردا وار. دیلین احتیاطلاریندان دیل خئیرینه استفاده ائدیله بیلمه‌ین حاللاردا وار. ادبی بیلیم‌لر و یئنی تئوری‌لرله تانیش اولان یازار و شاعیرلریمیزین ادبی بیلیمی آرتدیقدا یئنی فضالارا احتیاج دویولور و بو یئنی فضارلار ایسه دیلده اؤزو اوچون یئنی فضالار قازانیر. بو حالدا یالنیز دیل احتیاطلارینا قاییدیش پروبلئمی‌نین چؤزولمه‌سینده یاردیمچی اولاجاقدیر. عکس حالدا ایسه ادبیاتین گونده‌مه گتیرمه‌سینده ایلگی قاتماق فاکتورونو ایتیره‌جکدیر. فضولی دئمیشکن "علم‌سیز شعر، خرجی حسابی اولمایان دوواردیر". ادبیاتیمیزین گلیشمه‌سینه یاردیمچی اولان ایسه بو بیلیکدن نئجه یارارلانماسی‌دیر.
بو وئبلاگ ادبی - نظری وئبلاگ دیر بو ساحه لرده بوتون یازی لاری قبول ائده رک یازارلارین اؤز آدلاریلا یایماغا حاضیردیر